సుమతి పద్యం - 65 (navvakumee sabha lopala)

నవ్వకుమీ సభలోపల
నవ్వకుమీ తల్లిదండ్రి నాథులతోడన్
నవ్వకుమీ పరసతులతో
నవ్వకుమీ విప్రవరుల నయమిది సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! రాజ సమావేశంలో, తల్లిదండ్రులు, యజమాని, ( భర్త) లేదా భార్య సమక్షంలో లేదా ప్రముఖ బ్రాహ్మణులను ఎగతాళి చేస్తూ నవ్వవద్దు. ఇది సరైనది కాదు. 

సుమతి పద్యం - 64 (navarasa bhaavalankruta)

నవరస భావాలంకృత
కవితా గోష్టియును, మధుర గానంబును, దా
నవివేకి కెంత జెప్పిన
జెవిటికి శంకూదినట్లు సిద్ధము సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా!ఏ విధంగా అయితే ఒక చెవిటి వాడు శంఖనాదాన్ని వినలేడో, అదే విధంగా ఒక అజ్ఞాని ఎప్పటికి నవరసభరితమైన కవిత్వాన్ని ఎప్పటికి అర్థం చేసుకోలేడు.

సుమతి పద్యం - 63 (narapatulu mera dappina)

నరపతులు మేర దప్పిన
దిరమొప్పగ విధవ ఇంట దీర్పరియైనన్
గరణము వైదికుడైనను
మరణాంతక మౌనుగాని మనదు సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా!పాలకులు అధికారం యొక్క పరిమితులను దాటడం; ఒక వితంతువు ఇంట్లో యజమాని అవటం, లేదా ఒక గ్రామం యొక్క కారణం బాధ్యత  వేద పండితుడు నిర్వహించటం మొదలైనవన్నీ ఖచ్చితంగా మరణానికి సమానం.

సుమతి పద్యం - 62 (nayamuna baalun draavaru)

నయమున బాలుం ద్రావరు

భయమును విషమ్మునైన భక్షింతురుగా
నయమెంత దోసకారియో
భయమే చూపంగవలయు బాగుగ సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా!మీరు మర్యాదగా అడిగితే ప్రజలు పాలు తాగరు, కానీ బెదిరించినప్పుడు వారు విషాన్నైనా తాగేస్తారు. కాబట్టి కొన్నిసార్లు పనులు పూర్తి కావడానికి బెదిరింపులు అవసరం.

సుమతి పద్యం - 61 (oka yooriki noka karanamu)

ఒక యూరికి నొక కరణము
నొక తీర్పరి యైనగాక నొగి దఱుచైనన్
గకవికలు గాక యుండునె?
సకలంబునుగొట్టువడక సహజము సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఒక కరణం మరియు న్యాయం చెప్పే వ్యక్తి మాత్రమే ఉంటే గ్రామ వ్యవహారాలు సజావుగా సాగుతాయి. ఆలా కాకుండా ఎక్కువ మంది ఉంటే గందరగోళం ఉంటుంది మరియు ప్రతి పని చెడిపోతుంది.

సుమతి పద్యం - 60 (nammaku sunkari joodaari)

నమ్మకు సుంకరి జూదరి,
నమ్మకు మగసాలివాని, నటువెలయాలిన్
నమ్మకు మంగడివాడిని
నమ్మకుమీ వామహస్తు నవనిని సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఈ ప్రపంచంలో, పన్ను వసూలు చేసేవాడు, జూదగాడు, స్వర్ణకారుడు, నటుడు, వేశ్య, ఎడమ చేతి వాటం ఉన్న దుకాణదారుణ్ని నమ్మకు.

సుమతి పద్యం - 59 (naduvakumee teruvokkata)

నడువకుమీ తెరువొక్కట
గుడువకుమీ శత్రునింట గూరిమితోడన్
ముడువకుమీ పరధనములు

నుడువకుమీ యొరుల మనసు నొవ్వగ సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! రహదారిపై ఒంటరిగా వెళ్లవద్దు, శత్రువుల ఇంట్లో తినవద్దు. ఇతరుల డబ్బు దొంగిలించవద్దు,ఇతరులను బాధ పెట్టే విధంగా మాట్లాడవద్దు.

సుమతి పద్యం - 58 (talapodugu dhanamu bosina)

తలపొడగు ధనము బోసిన
వెలయాలికి నిజములేదు వివరింపంగా
దలదడివి బాసజేసిన
వెలయాలిని నమ్మరాదు వినరా సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! నువ్వు ఎంత డబ్బు ఇచ్చిన ఒక వేశ్య ఎప్పుడూ నిజం చెప్పదు,నీ మీద ఒట్టు పెట్టి ఆమె మాటలు చెప్పినా కూడా వాటిని నమ్మకు. 

సుమతి పద్యం - 57 (dhanapati sakhudai yundiyu)

ధనపతి సఖుడై యుండియు
నెనయంగా శివుడు భిక్షమెత్తగ వలసెన్
దనవారి కెంత గలిగిన
తనభాగ్యమె తనకు గాక తథ్యము సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ధనానికి అధిపతి ఐన కుబేరుడు శివుడికి మిత్రుడైనప్పటికీ, శివుడికి భిక్షమెత్తక తప్పలేదు. అదే విధంగా నీ బంధు మిత్రులకు ఎంత సంపద ఉన్నా అది నీకు చెందదు, నీది మాత్రమే నీకు చెందుతుంది.   

సుమతి పద్యం - 56 (chintimpaku kadachinapani)

చింతింపకు కడచినపని

కింతులు వలతురని నమ్మకెంతయు మదిలో

నంతఃపుర కాంతలతో

మంతనములు మానుమిదియే మతముర సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! గడిచిపోయిన దాని గురించి బాధ పడకూడదు, స్త్రీలు మిమ్మల్ని ప్రేమిస్తారని మీ మనసులో అనుకోకూడదు, రాజభవనం లోని స్త్రీలతో ఏకాంతంగా రహస్య చర్చలు జరపకూడదు, ఇలా ప్రవర్తించటమే మంచిది.  

సుమతి పద్యం - 55 (taananubhavimpa narthamu)

తాననుభవింప నర్థము

మానవపతిజేరు గొంత మఱి భూగతమౌ

గానల నీగలు గూర్చిన

తేనియ యోరుజేరునట్లు తిరముగ సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఎలా అయితే తేనెటీగలు సంపాదించిన తేనె వాటికి కాకుండా ఇతరులకు చెందుతుందో అదే విధంగా వ్యక్తి కూడా తాను సంపాదించింది అనుభవించకుండా మరణిస్తే అది రాజుకు మరియు భూమికి (ఒక వేళ భూమిలో దాచిపెడితే) చెందుతుంది.

సుమతి పద్యం - 54 (tala maasina volu maasina)

తల మాసిన వొలు మాసిన
వలువలు మాసినను బ్రాణ వల్లభు నైనన్
కులకాంతలైన రోతురు
తిలకింపగ భూమిలోన దిరముగ సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఈ ప్రపంచంలో ఒక పురుషుడు స్త్రీకి ఎంత ప్రియమైనప్పటికీ, అతని జుట్టు చెరిగి ఉండి, అతని శరీరం మరియు బట్టలు మురికిగా ఉంటే ఆమె అతన్ని అసహ్యించుకుంటుంది

సుమతి పద్యం - 53 (kaadani yevvari todan)

కాదని యెవ్వరి తోడన్
వాదించక చూడ వెర్రి వానింబలెనే
భేదాభేదము దెలిపెడు
వేదాంత రహస్యమెల్ల వెదుకర సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఎప్పుడూ ఇతరుల మాటలకు వ్యతిరేకంగా వాదించకూడదు. తెలివి తక్కువ వాడిగా కనిపిస్తూ వేదసారాన్ని అర్థం చేసుకోవటం నిజంగా గొప్ప వరం,దాని వల్లనే మనిషి ఆలోచన విధానం లో తేడా ని అర్థం చేసుకోగలవు.  

సుమతి పద్యం - 52 (talanundu vishamu phanikin)

తలనుండు విషము ఫణికిన్

వెలయంగా దోకనుండు వృశ్చికమునకున్
దలదోక యనకనుండును
ఖలునకు నిలువెల్ల విషముగదరా సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! పాముకి దాని తలలో విషం ఉంటుంది, తేలుకి దాని తోకలో ఉంటుంది, కాని ఒక దుష్ట వ్యక్తికి విషం తల తోకల్లో అని కాకుండా శరీరమంతా వ్యాపించి ఉంటుంది. 

సుమతి పద్యం - 51 (kanakapu simhaasamuna)

కనకపు సింహాసనమున
శునకము గూర్చుండబెట్టి శుభలగ్నమునన్
వొనరగఁ బట్టముఁ గట్టిన
వెనుకటి గుణమేల మాను వినరా సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! మంచి సుముహూర్తాన ఒక కుక్కను తీసుకువచ్చి బంగారు సింహాసనం మీద కూర్చోపెట్టి పట్టాభిషేకం చేస్తే అది తన స్వభావ సిద్ధ పాత గుణాన్ని మార్చుకుంటుందా?

సుమతి పద్యం - 50 (tamalamu veyani norunu)

తమలము వేయని నోరును
విమతులతో జెలిమి జేసి వెతఁబడు తెలివిన్
గమలములు లేని కొలనుకును
హిమదాముడు లేని రాత్రి హీనము సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! తమలపాకును నమలని నోరు, అందమైన స్త్రీ చనుమొనలని తాకని మగవాడి శరీరం, తామర పువ్వులు లేని కొలను, చంద్రుడు లేని రాత్రి, ఇవన్నీ పనికిరానివి. 

సుమతి పద్యం - 49 (tana vaaru leni chotanu)

తన వారు లేని చోటను
జనవించుక లేనిచోట జగడము చోటన్
అనుమానమైన చోటను
మనుజున కట నిలువదగదు మహిలో సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఈ ప్రపంచంలో, బంధువులు లేని చోట, మనకు అసౌకర్యంగా అనిపించిన చోట, గొడవలు జరిగే సంభావ్యత ఉన్న చోట మరియు మనల్ని అనుమానిస్తున్న చోట మనం ఉండకూడదు. 

సుమతి పద్యం - 48 (tana kalimi indrabhogamu)

తన కలిమి ఇంద్రభోగము
తనలేమియె సర్వలోక దారిద్ర్యంబున్
తన చావు జగత్ప్రళయము
తను వలచిన యదియెరంభ తథ్యము సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! కొంతమంది తమ సంపద ఇంద్రుడి సంపదతో సమానమని, వారి పేదరికం ప్రపంచ పేదరికంతో సమానం అని, వారి మరణం ప్రపంచానికి ప్రళయం అని, వారు ప్రేమించే స్త్రీ ప్రపంచంలోనే అత్యంత అందమైనది అన్న భ్రమలో ఉంటారు.

సుమతి పద్యం - 47 (tanayoori pasitanamunu)

తనయూరి తపసితనమును
దనబుత్రుని విద్యపెంపు దన సతి రూపున్
తన పెరటి చెట్టు మందును
మనసున వర్ణింపరెట్టి మనుజులు సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఈ మనుషులు సొంత ఊరి వ్యక్తి చేసే తపస్సు. కొడుకు యొక్క ఉన్నత చదువు.  భార్య అందచందాలు, పెరటి చెట్టు ఔషధగుణము మొదలైన వాటిని ఎప్పుడు గొప్పగా భావించరు. 

సుమతి పద్యం - 46 (tana kopame tana shatruvu)

తనకోపమే తన శత్రువు
తన శాంతమె తనకు రక్ష దయ చుట్టంబౌ
తన సంతోషమే స్వర్గము
తన దుఃఖమే నరకమండ్రు తథ్యము సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! నీ కోపమే నీ శత్రువు, నీ శాంత చిత్తమే నీకు రక్షణ, నీ దయా గుణమే నీకు చుట్టము వంటిది, సంతోషంగా ఉండటమే స్వర్గం , బాధనే నరకం, ఇదే నిజం. 

సుమతి పద్యం - 45 (tadavorvaka yodalorvaka)

తడవోర్వక యోడలోర్వక
కడువేగం బడిచిపడిన గార్యంబగునే
నీతి తోడ వెవ్వారికి
జెడిపోయిన కార్యంబెల్ల జేకురు సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ముందు వెనుక ఆలోచించకుండా అన్ని పనులు త్వరత్వరగా చేస్తే అవి పూర్తి అవుతాయా? పూర్తి శ్రద్ధతో పని చేస్తే ఆలస్యమైనప్పటికీ ఇంతకుముందు పూర్తి చేయని పనులని సైతం పూర్తి చేయవచ్చు. 

సుమతి పద్యం - 44 (chetulaku todavu daanamu)

చేతులకు తొడవు దానము
భూతలనాథులకుదొడవు బొంకమి, ధరలో
నీతియె తొడ వెవ్వారికి
నాతికి మానంబు తొడవు, నయముగ సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఉదారంగా ఇవ్వడం చేతులకు ఒక అలంకారం, అబద్ధాలు చెప్పకపోవడం రాజులకు అలంకారం, నైతికత అందరికీ అలంకారం మరియు మహిళలకు గౌరవం అలంకారం.

సుమతి పద్యం - 43 (kaadanna vaade karanamu)

కాదన్న వాడే కరణము
వాదడచిన వాడే పెద్ది వసుధేశు కడన్
లేదన్నవాడే చనవరి
గాధలు పెక్కాడు వాడే కావ్యుడు సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఒక కరణము ఇతరులను విభేధించగలడు,గ్రామ పెద్ద ఒక్కడే సమస్యలని పరిష్కరించగలుగుతాడు ,స్వలాభం కోసం వచ్చిన వారిని లోపలికి అనుమతించని ద్వారపాలకుడు రాజుకు శ్రేయోభిలాషి మరియు గొప్ప కథలు చెప్పే వాడే నిజమైన కవి.

సుమతి పద్యం - 42 (chuttamulu gaani vaaralu)

చుట్టములు గాని వారలు
చుట్టములము నీకటంచు సొంపుదలిర్పన్
నెట్టుకొని యాశ్రయింతురు
గట్టన ద్రవ్యంబు గలుగ గదరా సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! నీ దగ్గర సంపద ఉన్నప్పుడు, ఎదో ఒక సంబంధం పెట్టుకొని బంధువులు కానీ వారు కూడా బంధువులమంటూ నీ దగ్గరకి వస్తారు.

సుమతి పద్యం - 41 (daggara kondemu cheppedu)

దగ్గర కొండెము చెప్పెడు
ప్రెగ్గడ పలుకులకు రాజు ప్రియుడై మరి తా
నెగ్గు బ్రజ కాచరించుట
బొగ్గులకై కల్పతరువు బొడుచుట సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ప్రజలపై మంత్రి ఫిర్యాదులను విని, రాజు వారిని శిక్షించటం, బొగ్గు కోసం కల్ప వృక్షమును నరకటం లాంటిది.  

సుమతి పద్యం - 40 (eppudu sampada kaligina)

ఎప్పుడు సంపద గలిగిన
నప్పుడు బంధువులు వత్తు రది ఎట్లన్నన్
దెప్పలుగ జెఱువు నిండిన
గప్పలు పదివేలు చేరుగదరా సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఎలా అయితే చెరువు నిండా నీళ్లు ఉన్నప్పుడు కప్పలు అన్ని వచ్చి అక్కడ చేరుతాయో అదే విధంగా నీ దగ్గర డబ్బు ఉన్నన్ని రోజులు బంధువులు నీ చుట్టే ఉంటారు.

సుమతి పద్యం - 39 (karanamu graamabharanamu)

కరణము గ్రామాభరణము
కరణము దన్నేలు పతికి కంఠాభరణ
స్ఫూరణ మాటడు వికటించిన
మరిమరి కాపులకు మిగుల మరణము సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా!కరణము గ్రామానికి ఆభరణము, అతను రాజు మెడకు గల గొప్ప ఆభరణము వంటివాడు. కానీ అతనితో శత్రుత్వం పెంచుకుంటే, అతను గ్రామంలోని రైతులకు మరణం అవుతాడు.

సుమతి పద్యం - 38 (ennadu kudavaka kattaka)

ఎన్నడు కుడవక కట్టక
తన్నేమరి కూర్చు ధనము ధరలో నెపుడుమ్
మన్నిలకు జూదరలకు
కన్నములకు బోవుచుండు గదరా సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఒక వ్యక్తి సరిగ్గా తినకుండా మరియు సరైన బట్టలు ధరించకుండా ఆదా చేసిన డబ్బు చివరికి పాలకులు, జూదగాళ్ళు లేదా దొంగల పాలు అవుతుంది. 

సుమతి పద్యం - 37 (koragaani koduku puttina)

కొరగాని కొడుకు పుట్టిన
గొఱగామియెగాడు తండ్రి గుణములజెఱచున్
జెఱకుతుద వెన్ను పుట్టిన
జేరకున తీపెల్ల జెఱచు సిద్ధము సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! చెరకుగడ యొక్క ఒక చివరన ఏదైనా ముళ్ళ పొద పెరిగితే అది ఆ చెరకుగడ తీపిని నాశనం చేస్తుంది, అదే విధంగా ఒక పనికిరాని కొడుకు తన తండ్రి ప్రతిష్టని నాశనం చేస్తాడు.