సుమతి శతక పద్యాలు 81 - 90 | sumati shataka padyas 81 - 90

81.

పతికడకు తన్నుగూర్చిన
సతికడకును, వేల్పుకడకు సద్గురు కడకున్,
సుతుకడకును, రిత్తచేతుల
మతిమంతులు చనరు, నీతి మార్గము సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! తెలివైన వ్యక్తులు ఖాళీ చేతులతో రాజు, భార్య, దేవుడు, గురువు మరియు కొడుకు  దగ్గరకు వెళ్ళరు. 

82.

పురికిని బ్రాణము కోమటి,
వరికిని బ్రాణంబు నీరు వసుమతిలోనన్
కరికిని ప్రాణము తొండము
సిరికిని బ్రాణంబు మగువ, సిద్ధము సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఈ ప్రపంచంలో, ఒక వ్యాపారి ఒక పట్టణానికి ప్రాణం వంటివాడు. నీరు వరి పంటకు ప్రాణాధారం; ఒక ఏనుగుకి తొండము చాలా ముఖ్యమైనది మరియు సంపదకు స్త్రీయే మూలం.

83.

మానధను దాత్మద్రితి చెడి
హీనుండగు వాని నాశ్రయించుట యెల్లన్
మానెడు జలముల లోపల
నేనుగు మేయిదాచినట్టు లెరుగుము సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఈ ప్రపంచంలో, గౌరవప్రదమైన మనిషి, దురదృష్టం కారణంగా, ఒక మామూలు మనిషిని చేరుకోవలసి వస్తుంది . ఇది ఏనుగు తన శరీరాన్ని తక్కువ నీరు ఉన్న కొలనులో దాయటం వంటిది. 

84.

మది నొకని వలచియుండగ
మదిచెడి యొక క్రూరతిరుగున్
బోది జిలుక పిల్లి పట్టిన
జదువునే యా పంజరమున జగతిని సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! వేరే వ్యక్తితో ప్రేమలో ఉన్న స్త్రీని ఇంకొకడు ఎంత బలవంతం చేసిన వాడి ప్రేమను అంగీకరిస్తుందా? పిల్లి పట్టుకున్న చిలుక , తాను పంజరంలో ఉన్నప్పుడు పలికిన పలుకులు పలుకుతుందా? 

85.

పొరుగున బగ వాడుండిన

నిరవొందగ వ్రాతకడె యేలికయైనన్
ధరగాపు గొండెయైనను
గరణాలకు బ్రతుకులేదు గదరా సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఒక వేళ శత్రువు, మంచి వ్రాతకాడు లేదా తనమీద తరచు ఫిర్యాదు చేసే రైతు ఇంటి పక్కనే నివసిస్తుంటే కరణం యొక్క జీవితం కష్టంగా ఉంటుంది.

86.

బంగారు కుదువఁబెట్టకు
సంగరమున బారి పోకు సరసుడవై తే
సంగడి వెచ్చము లాడకు,
వెంగలితో జెలిమివలదు వినరా సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఉత్తములైన వ్యక్తులు బంగారాన్ని తాకట్టు పెట్టరు, యుద్ధం నుండి పారిపోరు, అప్పు చేసి వస్తువులను కొనరు మరియు మూర్ఖులతో స్నేహం చేయరు.

87.

మండలపతి సముఖంబున
మెండైన ప్రధానిలేక మెలగుట యెల్లన్
గొండంత మదపుటేనుగు
తొండము లేకుండినట్లు తోచుర సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఒక తెలివైన ప్రధాన మంత్రి లేని రాజు యొక్క రాజ్యం, తొండంలేని ఏనుగులా అనిపిస్తుంది. 

88.

మంత్రిగలవాని రాజ్యము
తంత్రము చెడకుండా నిలుచుదఱచుగ ధరలో
మంత్రివిహీనుని రాజ్యము
జంత్రపు గీ లూడినట్లు జరుగదు సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఈ ప్రపంచంలో మంత్రి సహాయంతో పాలించబడే రాజ్యంలో వ్యవహారాలన్నీ సక్రమంగా జరుగుతాయి. అదే మంత్రి లేని రాజ్య నిర్వహణ కీలు విరిగిన యంత్రం పనిచేసే విధంగా ఉంటుంది.

89.

పరహితములేని సంపద
ధర నెవ్వడు గూర్చెనేని దక్కక పోవున్
మురిపెంబున జుంటీగలు
మరి కుడవక గూర్చు తేనె మార్గము సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఒక వ్యక్తి ఇతరుల సంక్షేమం లేదా శ్రేయస్సును పరిగణనలోకి తీసుకోకుండా సంపదను కూడబెట్టుకుంటే, అది ఎప్పటికీ అతనితోనే ఉండదు. ఇది తేనెటీగలు తేనెను కాపాడటం లాంటిది, చివరకు తేనె సేకరించేవారు దానిని స్వాధీనం చేసుకుంటారు.

90.

మాటకు బ్రాణము సత్యము
కోటకుబ్రాణంబు సుభట కోటి ధరిత్రిన్
బోటికి బ్రాణము మానము
చీటికీ బ్రాణంబు వ్రాలు సిద్ధము సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! మాటకు సత్యము, కోటకు భటులు, స్త్రీకి శీలము మరియు ఉత్తరానికి సంతకము ప్రాణము వంటివి అనగా అతి ముఖ్యమైనవి.  

సుమతి శతక పద్యాలు 71 - 80 | sumati shataka padyas 71 - 80

71.

గడనగల మగని జూచిన
నడుగడుగున మడుగులిడుదు రతివలు ధరలో
గడునుడగు మగనిజూచిన
నడపీనుగు వచ్చేననుచ నగుదురు సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! స్త్రీలు డబ్బులు సంపాదించినంత కాలం మాత్రమే పురుషున్ని గౌరవప్రదంగా చూస్తారు. ఎప్పుడైతే పురుషులు సంపాదించటం మానేస్తారో అప్పుడు వారిని జీవచ్ఛవంలా చూస్తారు మరియు ఎగతాళి చేస్తూ తమలో తాము నవ్వుకుంటారు.

72.

పరసతుల గోష్ఠినుండైన
పురుషుడు గాంగేయుడైన భువిరని దవడున్
బరసతి సుశీలయైనను
బరుసంగతి నున్న నింద పాలగు సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! జీవితాంతం బ్రహ్మచారిగా ఉంటానని ప్రతిజ్ఞ చేసిన భీష్ముడు సైతం పరస్త్రీతో మాట్లాడితే ఆయనకు అపవాదు అంటగడతారు. అత్యుత్తమ లక్షణాలు కలిగిన స్త్రీయైనా పరపురుషుడితో మాట్లాడితే ఆవిడని నిందిస్తారు.

73.

పరుణాత్మ దలచుసతి విడు,

మరుమాటలు పలుకు సుతుల మన్నింపకుమీ,
వెర పెరుగని భటు నేలకు
తరచుగ సతి గవయబోకు, తగదుర సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! మరొక పురుషుని గురించి ఆలోచించే స్త్రీని వదిలివేయి. తిరిగి మాట్లాడే నీ కొడుకులను క్షమించవద్దు. నువ్వంటే భయం లేని సేవకుడిని నియమించుకోకు. నీ భార్యతో తరచు ఐక్యంగా ఉండకు.

74.

పరుల కనిష్ఠము సెప్పకు
పొరుగిండ్లకు బనులు లేక పోవకు మెపుడున్
బరుఁగలిగిన సతి గవయకు
మెరిగియు బిరుసైన హయము నెక్కకు సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఇతరుల ముందు అసహ్యకరమైన విషయాల గురించి మాట్లాడకు, నీకు ఏ పని లేకపోతే ఇతరుల ఇళ్లకు వెళ్లవద్దు, మరొక పురుషుడితో సంబంధం ఉన్న స్త్రీతో స్నేహం చేయవద్దు, మదమెక్కిన గుర్రంపై స్వారీ చేయవద్దు.

75.

పర్వముల సతుల గవయకు
ముర్వీశ్వరు కరుణ నమ్మి యుబ్బకు మదిలోన
గర్వింప నాలి బెంపకు
నిర్వాహము లేనిచోట నిలువకు, సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! పవిత్ర రోజులలో మహిళలతో శృంగారంలో పాల్గొనకు, పాలకుల చూపించే సానుభూతి వల్ల పొంగిపోకు. భార్య అహంకారంగా మారడానికి అనుమతించవద్దు, జీవనోపాధికి మార్గాలు లేని ప్రదేశంలో నివసించకు. 

76.

పలుదోమి సేయు విడియము
తలగడిగిననాటి నిద్ర, తరుణుల తోడన్
బొలయలుక నాటి కూటమి
వెల యింతని చెప్పరాదు వినరా సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! పళ్ళు తోముకున్నతర్వాత ఆకువక్క నమలడం, తల స్నానం చేసిన తర్వాత నిద్రపోవడం మరియు చిన్న గొడవ జరిగిన తరువాత స్త్రీతో సంభోగించటం అపరిమితమైన సుఖాన్ని ఇస్తాయి. 

77.

గుప్తము చేయుము మంత్రము
వ్యాప్తోపాయములనైన వైర్ల గెలుమి
సప్తవ్యసనముల వీడు
మాప్తుల రక్షింపు చాలు నంతియే సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఒక వ్యక్తి మంత్రాన్ని రహస్యంగా ఉంచాలి. రకరకాల వ్యూహాలను అనుసరించి, శత్రువును ఓడించాలి. ఏడు ఘోరమైన పాపాలను వదిలివేయాలి అదే విధంగా బంధు మిత్రులను ఎప్పుడూ రక్షించాలి.  

78.

పాలను గలసిన జలమును

బాలవిధంబుననే యుండు బరికింపంగా
బాల చవి జెరచుగావున
బాలసుడగువాని పొందు వలదుర సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! పాలను నీటిని కలిపినప్పుడు, ఆ మిశ్రమం కూడా పాలలా కనిపిస్తుంది, కానీ అది పాల రుచిని పాడు చేస్తుంది.అదే విధంగా దుష్ట వ్యక్తితో  స్నేహం నీ మంచితనాన్ని పాడు చేస్తుంది. అందువల్ల దుష్టులకి సాధ్యమైనంత దూరంగా ఉండండి.

79.

పాలసునకైన యాపద
జాలింబడి తీర్చతగదు సర్వజ్ఞునకున్
దే లగ్ని బడగ బట్టిన
మేలెరుగునె మీటుగాక మేదిని సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఒక తెలివైన వ్యక్తి దుర్మార్గుడి దురదృష్టాల పట్ల జాలిపడి అతడిని రక్షించటానికి వెళ్ళకూడదు.ఒక తేలు మంటలో చిక్కుకుందని, దానిని అగ్ని నుండి బయటకు తీస్తే, అది రక్షించిన వాడిని కుడుతుంది కానీ అతనికి కృతజ్ఞతలు చెప్పదు.

80.

పుత్రోత్సాహము తండ్రికి
బుత్రుడు జన్మించినపుడే పుట్టదు, జనులా
పుత్రుని గనుగొని పొగడగ
పుత్రోత్సాహంబు నాడు పొందుర సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! కొడుకు పుట్టిన వెంటనే తండ్రికి పుత్రోత్సాహం కలుగదు. ప్రజలు ఆ పుత్రుడి గొప్పతనాన్ని గుర్తించి మెచ్చుకున్నప్పుడు తండ్రికి పుత్రోత్సాహం కలుగుతుంది. 

సుమతి శతక పద్యాలు 61 - 70 | sumati shataka padyas 61 - 70

61.

ఒక యూరికి నొక కరణము
నొక తీర్పరి యైనగాక నొగి దఱుచైనన్
గకవికలు గాక యుండునె?
సకలంబునుగొట్టువడక సహజము సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఒక కరణం మరియు న్యాయం చెప్పే వ్యక్తి మాత్రమే ఉంటే గ్రామ వ్యవహారాలు సజావుగా సాగుతాయి. ఆలా కాకుండా ఎక్కువ మంది ఉంటే గందరగోళం ఉంటుంది మరియు ప్రతి పని చెడిపోతుంది.

62.

నయమున బాలుం ద్రావరు

భయమును విషమ్మునైన భక్షింతురుగా
నయమెంత దోసకారియో
భయమే చూపంగవలయు బాగుగ సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా!మీరు మర్యాదగా అడిగితే ప్రజలు పాలు తాగరు, కానీ బెదిరించినప్పుడు వారు విషాన్నైనా తాగేస్తారు. కాబట్టి కొన్నిసార్లు పనులు పూర్తి కావడానికి బెదిరింపులు అవసరం.

63.

నరపతులు మేర దప్పిన
దిరమొప్పగ విధవ ఇంట దీర్పరియైనన్
గరణము వైదికుడైనను
మరణాంతక మౌనుగాని మనదు సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా!పాలకులు అధికారం యొక్క పరిమితులను దాటడం; ఒక వితంతువు ఇంట్లో యజమాని అవటం, లేదా ఒక గ్రామం యొక్క కారణం బాధ్యత  వేద పండితుడు నిర్వహించటం మొదలైనవన్నీ ఖచ్చితంగా మరణానికి సమానం.

64.

నవరస భావాలంకృత
కవితా గోష్టియును, మధుర గానంబును, దా
నవివేకి కెంత జెప్పిన
జెవిటికి శంకూదినట్లు సిద్ధము సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా!ఏ విధంగా అయితే ఒక చెవిటి వాడు శంఖనాదాన్ని వినలేడో, అదే విధంగా ఒక అజ్ఞాని ఎప్పటికి నవరసభరితమైన కవిత్వాన్ని ఎప్పటికి అర్థం చేసుకోలేడు.

65.
నవ్వకుమీ సభలోపల
నవ్వకుమీ తల్లిదండ్రి నాథులతోడన్
నవ్వకుమీ పరసతులతో
నవ్వకుమీ విప్రవరుల నయమిది సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! రాజ సమావేశంలో, తల్లిదండ్రులు, యజమాని, ( భర్త) లేదా భార్య సమక్షంలో లేదా ప్రముఖ బ్రాహ్మణులను ఎగతాళి చేస్తూ నవ్వవద్దు. ఇది సరైనది కాదు. 

66.

నీరే ప్రాణాధారము
నోరే రసభరితమైన నుడువుల కెల్లన్
నారే నరులకు రత్నము
చీరె శృగారమండ్రు సిద్ధము సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! అందరికి నీరే ప్రాణాధారము. మంచి పలుకులు పలుకుటకు నోరే ఆధారము. స్త్రీలే మగవారికి రత్నము. చీరలే స్త్రీకి అందము.

67.

పగవల దెవ్వరితోడను,
వగవంగా వలదు లేమి వచ్చిన పిదపన్,
దెగనాడవలదు సభలను,
మగువకు మనసీయ్యవలదు మహిలో సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఈ ప్రపంచంలో ఎవరితో శత్రుత్వం పెట్టుకోకు, పేదరికం కారణంగా ఎప్పుడు బాధపడకు, సభలలో ఎవరిని దూషించకు, స్త్రీకి నీ మనసునివ్వకు.  

68.

పనిచేయు నెడల దాసియు,
ననుభవమున రంభ, మంత్రి యాలోచనలన్,
దనభుక్తి యెడలదల్లియు
యనదగు కులకాంత యుండనగురా సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఉత్తమమైన ఇల్లాలు పని చేసే సమయంలో దాసీవలె, శృంగార సమయంలో రంభవలె, ఆలోచన ఇవ్వాల్సిన సమయంలో మంత్రివలె, భోజన సమయంలో తల్లిలా ఉండాలి. 

69.

పరనారీ సోదరుడై
పరధనముల కాశపడక, పరులకు హితుడై
పరులు దనుబొగడ నెగడక
బరు లలిగిన నలుగనతడు, పరముడు సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఒక మనిషి ఇతర స్త్రీలను తన సోదరీమణులుగా చూడాలి, అతను ఇతరుల ఆస్తిని ఆశించకూడదు, అతను అందరికీ శ్రేయోభిలాషి అయి ఉండాలి. ఇతరులు అతనిపై కోపంగా ఉన్నప్పటికీ  అతను కోపంగా ఉండకూడదు. అలాంటి వ్యక్తి గొప్ప వ్యక్తి

70.

పరసతి కూటమి గోరకు
పరధనముల కాశపడకు, పరునెంచకుమీ
సరిగాని గోష్ఠి చేయకు
సిరిచెడి చుట్టంబుకడకు జేరకు సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! వేరే వ్యక్తి భార్యల పొందు కోరకు. పరుల ధనం ఆశించకు. అనవసరమైన మాటలు మాట్లాడకు. డబ్బును కోల్పోయి చుట్టాల వద్దకు వెళ్ళకు.

వేమన పద్యం 9 ( gunayutunaku melu goranta chesina)

గుణయుతునకు మేలు గోరంత చేసిన
కొండయగును వాని గుణము చేత
కొండయంత మేలు గుణహీనుడెఱుగునా
విశ్వదాభిరామ వినురవేమ!- వేమన

భావం :-  గుణవంతునికి ఎంత చిన్న సహాయం చేసినా దాన్ని అతను పెద్దదిగా భావించి కృతజ్ఞతతో ఉంటాడు. అది అతని సహజగుణం. చెడ్డ గుణం కలవారికి ఎంత సహాయం చేసినా వారు దానిని గుర్తించరు.

వేమన పద్యం 8 ( anna maruga natani kannambu pettina)

అన్న మరుగ నతని కన్నంబు పెట్టిన

పారవేయు దాని ఫలితమేమి 

ధనికునకు నొసంగు దానములటులవలె 

విశ్వదాభిరామ వినురవేమ!- వేమన

భావం :-  అన్నాన్ని జీర్ణించుకోలేని వ్యక్తికీ అన్నం పెడితే అతను దాన్ని పడవేస్తాడు, ఇది డబ్బున్న వ్యక్తికి దానం చేయటం వంటిది.  

సుమతి శతక పద్యాలు 51 - 60 | sumati shataka padyas 51 - 60

51.

కనకపు సింహాసనమున
శునకము గూర్చుండబెట్టి శుభలగ్నమునన్
వొనరగఁ బట్టముఁ గట్టిన
వెనుకటి గుణమేల మాను వినరా సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! మంచి సుముహూర్తాన ఒక కుక్కను తీసుకువచ్చి బంగారు సింహాసనం మీద కూర్చోపెట్టి పట్టాభిషేకం చేస్తే అది తన స్వభావ సిద్ధ పాత గుణాన్ని మార్చుకుంటుందా?

52.

తలనుండు విషము ఫణికిన్

వెలయంగా దోకనుండు వృశ్చికమునకున్
దలదోక యనకనుండును
ఖలునకు నిలువెల్ల విషముగదరా సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! పాముకి దాని తలలో విషం ఉంటుంది, తేలుకి దాని తోకలో ఉంటుంది, కాని ఒక దుష్ట వ్యక్తికి విషం తల తోకల్లో అని కాకుండా శరీరమంతా వ్యాపించి ఉంటుంది. 

53.

కాదని యెవ్వరి తోడన్
వాదించక చూడ వెర్రి వానింబలెనే
భేదాభేదము దెలిపెడు
వేదాంత రహస్యమెల్ల వెదుకర సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఎప్పుడూ ఇతరుల మాటలకు వ్యతిరేకంగా వాదించకూడదు. తెలివి తక్కువ వాడిగా కనిపిస్తూ వేదసారాన్ని అర్థం చేసుకోవటం నిజంగా గొప్ప వరం,దాని వల్లనే మనిషి ఆలోచన విధానం లో తేడా ని అర్థం చేసుకోగలవు.  

54.

తల మాసిన వొలు మాసిన
వలువలు మాసినను బ్రాణ వల్లభు నైనన్
కులకాంతలైన రోతురు
తిలకింపగ భూమిలోన దిరముగ సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఈ ప్రపంచంలో ఒక పురుషుడు స్త్రీకి ఎంత ప్రియమైనప్పటికీ, అతని జుట్టు చెరిగి ఉండి, అతని శరీరం మరియు బట్టలు మురికిగా ఉంటే ఆమె అతన్ని అసహ్యించుకుంటుంది

55.

తాననుభవింప నర్థము

మానవపతిజేరు గొంత మఱి భూగతమౌ

గానల నీగలు గూర్చిన

తేనియ యోరుజేరునట్లు తిరముగ సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఎలా అయితే తేనెటీగలు సంపాదించిన తేనె వాటికి కాకుండా ఇతరులకు చెందుతుందో అదే విధంగా వ్యక్తి కూడా తాను సంపాదించింది అనుభవించకుండా మరణిస్తే అది రాజుకు మరియు భూమికి (ఒక వేళ భూమిలో దాచిపెడితే) చెందుతుంది.

56.

చింతింపకు కడచినపని

కింతులు వలతురని నమ్మకెంతయు మదిలో

నంతఃపుర కాంతలతో

మంతనములు మానుమిదియే మతముర సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! గడిచిపోయిన దాని గురించి బాధ పడకూడదు, స్త్రీలు మిమ్మల్ని ప్రేమిస్తారని మీ మనసులో అనుకోకూడదు, రాజభవనం లోని స్త్రీలతో ఏకాంతంగా రహస్య చర్చలు జరపకూడదు, ఇలా ప్రవర్తించటమే మంచిది

57.

ధనపతి సఖుడై యుండియు
నెనయంగా శివుడు భిక్షమెత్తగ వలసెన్
దనవారి కెంత గలిగిన
తనభాగ్యమె తనకు గాక తథ్యము సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ధనానికి అధిపతి ఐన కుబేరుడు శివుడికి మిత్రుడైనప్పటికీ, శివుడికి భిక్షమెత్తక తప్పలేదు. అదే విధంగా నీ బంధు మిత్రులకు ఎంత సంపద ఉన్నా అది నీకు చెందదు, నీది మాత్రమే నీకు చెందుతుంది.   

58.

తలపొడగు ధనము బోసిన
వెలయాలికి నిజములేదు వివరింపంగా
దలదడివి బాసజేసిన
వెలయాలిని నమ్మరాదు వినరా సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! నువ్వు ఎంత డబ్బు ఇచ్చిన ఒక వేశ్య ఎప్పుడూ నిజం చెప్పదు,నీ మీద ఒట్టు పెట్టి ఆమె మాటలు చెప్పినా కూడా వాటిని నమ్మకు. 

59.

నడువకుమీ తెరువొక్కట
గుడువకుమీ శత్రునింట గూరిమితోడన్
ముడువకుమీ పరధనములు

నుడువకుమీ యొరుల మనసు నొవ్వగ సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! రహదారిపై ఒంటరిగా వెళ్లవద్దు, శత్రువుల ఇంట్లో తినవద్దు. ఇతరుల డబ్బు దొంగిలించవద్దు,ఇతరులను బాధ పెట్టే విధంగా మాట్లాడవద్దు.

60.

నమ్మకు సుంకరి జూదరి,
నమ్మకు మగసాలివాని, నటువెలయాలిన్
నమ్మకు మంగడివాడిని
నమ్మకుమీ వామహస్తు నవనిని సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఈ ప్రపంచంలో, పన్ను వసూలు చేసేవాడు, జూదగాడు, స్వర్ణకారుడు, నటుడు, వేశ్య, ఎడమ చేతి వాటం ఉన్న దుకాణదారుణ్ని నమ్మకు.

సుమతి శతక పద్యాలు 41 - 50 | sumati shataka padyas 41 - 50

41.

దగ్గర కొండెము చెప్పెడు
ప్రెగ్గడ పలుకులకు రాజు ప్రియుడై మరి తా
నెగ్గు బ్రజ కాచరించుట
బొగ్గులకై కల్పతరువు బొడుచుట సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ప్రజలపై మంత్రి ఫిర్యాదులను విని, రాజు వారిని శిక్షించటం, బొగ్గు కోసం కల్ప వృక్షమును నరకటం లాంటిది.  

42.

చుట్టములు గాని వారలు
చుట్టములము నీకటంచు సొంపుదలిర్పన్
నెట్టుకొని యాశ్రయింతురు
గట్టన ద్రవ్యంబు గలుగ గదరా సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! నీ దగ్గర సంపద ఉన్నప్పుడు, ఎదో ఒక సంబంధం పెట్టుకొని బంధువులు కానీ వారు కూడా బంధువులమంటూ నీ దగ్గరకి వస్తారు.

43.

కాదన్న వాడే కరణము
వాదడచిన వాడే పెద్ది వసుధేశు కడన్
లేదన్నవాడే చనవరి
గాధలు పెక్కాడు వాడే కావ్యుడు సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఒక కరణము ఇతరులను విభేధించగలడు,గ్రామ పెద్ద ఒక్కడే సమస్యలని పరిష్కరించగలుగుతాడు ,స్వలాభం కోసం వచ్చిన వారిని లోపలికి అనుమతించని ద్వారపాలకుడు రాజుకు శ్రేయోభిలాషి మరియు గొప్ప కథలు చెప్పే వాడే నిజమైన కవి.

44.

చేతులకు తొడవు దానము
భూతలనాథులకుదొడవు బొంకమి, ధరలో
నీతియె తొడ వెవ్వారికి
నాతికి మానంబు తొడవు, నయముగ సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఉదారంగా ఇవ్వడం చేతులకు ఒక అలంకారం, అబద్ధాలు చెప్పకపోవడం రాజులకు అలంకారం, నైతికత అందరికీ అలంకారం మరియు మహిళలకు గౌరవం అలంకారం.

45.

తడవోర్వక యోడలోర్వక
కడువేగం బడిచిపడిన గార్యంబగునే
నీతి తోడ వెవ్వారికి
జెడిపోయిన కార్యంబెల్ల జేకురు సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ముందు వెనుక ఆలోచించకుండా అన్ని పనులు త్వరత్వరగా చేస్తే అవి పూర్తి అవుతాయా? పూర్తి శ్రద్ధతో పని చేస్తే ఆలస్యమైనప్పటికీ ఇంతకుముందు పూర్తి చేయని పనులని సైతం పూర్తి చేయవచ్చు. 

46.

తనకోపమే తన శత్రువు
తన శాంతమె తనకు రక్ష దయ చుట్టంబౌ
తన సంతోషమే స్వర్గము
తన దుఃఖమే నరకమండ్రు తథ్యము సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! నీ కోపమే నీ శత్రువు, నీ శాంత చిత్తమే నీకు రక్షణ, నీ దయా గుణమే నీకు చుట్టము వంటిది, సంతోషంగా ఉండటమే స్వర్గం , బాధనే నరకం, ఇదే నిజం. 

47.

తనయూరి తపసితనమును
దనబుత్రుని విద్యపెంపు దన సతి రూపున్
తన పెరటి చెట్టు మందును
మనసున వర్ణింపరెట్టి మనుజులు సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఈ మనుషులు సొంత ఊరి వ్యక్తి చేసే తపస్సు. కొడుకు యొక్క ఉన్నత చదువు.  భార్య అందచందాలు, పెరటి చెట్టు ఔషధగుణము మొదలైన వాటిని ఎప్పుడు గొప్పగా భావించరు. 

48.

తన కలిమి ఇంద్రభోగము
తనలేమియె సర్వలోక దారిద్ర్యంబున్
తన చావు జగత్ప్రళయము
తను వలచిన యదియెరంభ తథ్యము సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! కొంతమంది తమ సంపద ఇంద్రుడి సంపదతో సమానమని, వారి పేదరికం ప్రపంచ పేదరికంతో సమానం అని, వారి మరణం ప్రపంచానికి ప్రళయం అని, వారు ప్రేమించే స్త్రీ ప్రపంచంలోనే అత్యంత అందమైనది అన్న భ్రమలో ఉంటారు.

49.

తన వారు లేని చోటను
జనవించుక లేనిచోట జగడము చోటన్
అనుమానమైన చోటను
మనుజున కట నిలువదగదు మహిలో సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఈ ప్రపంచంలో, బంధువులు లేని చోట, మనకు అసౌకర్యంగా అనిపించిన చోట, గొడవలు జరిగే సంభావ్యత ఉన్న చోట మరియు మనల్ని అనుమానిస్తున్న చోట మనం ఉండకూడదు. 

50.

తమలము వేయని నోరును
విమతులతో జెలిమి జేసి వెతఁబడు తెలివిన్
గమలములు లేని కొలనుకును
హిమదాముడు లేని రాత్రి హీనము సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! తమలపాకును నమలని నోరు, అందమైన స్త్రీ చనుమొనలని తాకని మగవాడి శరీరం, తామర పువ్వులు లేని కొలను, చంద్రుడు లేని రాత్రి, ఇవన్నీ పనికిరానివి.

సుమతి శతక పద్యాలు 31 - 40 | sumati shataka padyas 31 - 40

31.

ఉరిసెడు ఇంట వసింపకు
మురిసియు పగగొనకు కరణములతో, నింటం
గరిచేడి కుక్కను బెంచకు
చెరిచేడు యగశాలి పొందు సేయకు సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! వర్షపు నీరు కారుతున్న ఇంట్లో నివసించకు, గ్రామ కారణంపై పగ, ప్రతీకారం పెంచుకోకు, కరిచే కుక్కను పెంచుకోకు, హాని కరమైన కంసాలివాడితో స్నేహం చేయకు.     

32.
కారణము లేని నగవును,
బేరణము లేని లేమ, పృథివీ స్థలిలో
బూరణము లేని బూరెయు,
వీరణము లేని పెండ్లి వృధరా సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! కారణం లేకుండా నవ్వే నవ్వు, రవిక వేసుకోకుండా ఉన్న స్త్రీ, లోపల తీపి పదార్థం లేని బూరె, వీరణం అనే వాయిద్యం లేకుండా జరిగే వివాహం, ఇవన్నీ వృధా.

33.

కులకాంత తోడ నెప్పుడు
గలహింపకు, వట్టి తప్పు ఘటియింపకుమీ,
కలకంఠి కంట కన్నీ
రొలికిన సిరి యింట నుండ నొల్లదు సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా!ఎప్పుడూ నీ భార్యతో హింసాత్మకంగా గొడవ పడకు. నిరాధారమైన లోపాలు ఆమెకు ఆపాదించకు.స్త్రీ ఏడుస్తున్న ఇంట్లో లక్ష్మి(డబ్బు) ఉండదు.

34.

కూరిమి గల దినములలో
నేరములెన్నడును గలుగ నేరవు మఱి యా
కూరిమి విరసంబైనను
నేరములే తోచుచుండు నిక్కము సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! నీవు ఎవరితోనైనా స్నేహం చేస్తున్నప్పుడు,వారిలో నీకు ఎటువంటి లోపాలు కనిపించవు. కానీ అదే స్నేహభావం సన్నగిల్లటం ప్రారంభమయ్యాక అవతలి వ్యక్తిలో అన్ని లోపాలే కనిపిస్తాయి.

35.

కొంచెపు నరుసంగతిచే
నంచితముగఁ గీడువచ్చు నదియెట్లన్నన్
గించిత్తు నల్లి కుట్టిన
మంచమునకుఁ జేటువచ్చు మహిలో సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఎలా అయితే నల్లులు పట్టడం వలన మంచానికి దెబ్బలు తప్పవో అలానే చెడు వ్యక్తితో స్నేహం నీ ప్రమాదానికి దారి తీస్తుంది. 

36.
కొక్కోకమెల్ల జదివిన,
చక్కనివాడైన, రాజ చంద్రుండైనన్‌,
మిక్కిలి రొక్కము లియ్యక,
చిక్కదురా వారకాంత సిద్ధము సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఒక మనిషి శృంగారానికి సంబంధించిన గ్రంథాలెన్నో చదివి ఉండవచ్చు, అతను అందంగా ఉండవచ్చు, అతను గొప్ప రాజు కావచ్చు.కానీ డబ్బులు ఇవ్వకుండా వేశ్య నుండి సుఖం పొందలేడు 

37.

కొరగాని కొడుకు పుట్టిన
గొఱగామియెగాడు తండ్రి గుణములజెఱచున్
జెఱకుతుద వెన్ను పుట్టిన
జేరకున తీపెల్ల జెఱచు సిద్ధము సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! చెరకుగడ యొక్క ఒక చివరన ఏదైనా ముళ్ళ పొద పెరిగితే అది ఆ చెరకుగడ తీపిని నాశనం చేస్తుంది, అదే విధంగా ఒక పనికిరాని కొడుకు తన తండ్రి ప్రతిష్టని నాశనం చేస్తాడు. 

38.

ఎన్నడు కుడవక కట్టక
తన్నేమరి కూర్చు ధనము ధరలో నెపుడుమ్
మన్నిలకు జూదరలకు
కన్నములకు బోవుచుండు గదరా సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఒక వ్యక్తి సరిగ్గా తినకుండా మరియు సరైన బట్టలు ధరించకుండా ఆదా చేసిన డబ్బు చివరికి పాలకులు, జూదగాళ్ళు లేదా దొంగల పాలు అవుతుంది.

39.

కరణము గ్రామాభరణము
కరణము దన్నేలు పతికి కంఠాభరణ
స్ఫూరణ మాటడు వికటించిన
మరిమరి కాపులకు మిగుల మరణము సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా!కరణము గ్రామానికి ఆభరణము, అతను రాజు మెడకు గల గొప్ప ఆభరణము వంటివాడు. కానీ అతనితో శత్రుత్వం పెంచుకుంటే, అతను గ్రామంలోని రైతులకు మరణం అవుతాడు.

40.

ఎప్పుడు సంపద గలిగిన
నప్పుడు బంధువులు వత్తు రది ఎట్లన్నన్
దెప్పలుగ జెఱువు నిండిన
గప్పలు పదివేలు చేరుగదరా సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఎలా అయితే చెరువు నిండా నీళ్లు ఉన్నప్పుడు కప్పలు అన్ని వచ్చి అక్కడ చేరుతాయో అదే విధంగా నీ దగ్గర డబ్బు ఉన్నన్ని రోజులు బంధువులు నీ చుట్టే ఉంటారు.

సుమతి శతక పద్యాలు 21 - 30 | sumati shataka padyas 21 - 30

21.

అప్పుగొని చేయు విభవము  
ముప్పున బ్రాయంపుటాలు, మూర్ఖుని తపమున్ 
దప్పరయని నృపు రాజ్యము
దెప్పరమై, మీద గీడు దెచ్చుర సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! అప్పుచేసి అనుభవించే వైభవం, ముసలితనంలో పడుచు పిల్లని వివాహమాడటం, జ్ఞానం లేకుండా చేసే తపస్సు, నేర విచారణ సరిగ్గా జరగకుండా విధించే శిక్ష, రాజ్యానికి కీడు చేస్తాయి.  

22.
కప్పకు నొరగాలైనను,
సర్పమునకు రోగమైన, సతి తులువైనన్‌,
ముప్పున దరిద్రుడైనను,
తప్పదు మఱి దుఃఖ మగుట తథ్యము సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! కప్పకి కుంటికాలున్నా, పాము ఏదైనా వ్యాధి బారిన పడినా, భార్య చెడ్డదైనా, ముసలితనంలో పేదరికం వచ్చినా  తీవ్రమైన బాధని కలుగజేస్తాయి. 

23.
చీమలు పెట్టిన పుట్టలు
పాముల కిరవైనయట్లు పామరుఁడుదగన్
హేమంబుఁ గూడఁ బెట్టిన
భూమీశుల పాలఁజేరు భువిలో సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఏ విధంగా అయితే చీమలు కట్టుకున్న పుట్టల్లోకి పాములు వచ్చి నివాసం ఉంటాయో అదే విధంగా మూర్ఖుడు ఎంత కష్టపడి బంగారం దాచిన చివరికి అది రాజు పాలు కావలసిందే.

 24.
కరణము గరణము నమ్మిన
మరణాంతక మౌను గాని మనలేడు సుమీ
కరణము దన సరి కరణము
మఱి నమ్మక మర్మ మీక మనవలె సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఒక కరణం మరొక కరణంని నమ్మకూడదు అది మరణానికి కూడా దారి తీయవచ్చు. అందుకని ఇంకొక కరణాన్ని నమ్మకుండా మన రహస్యాలు అతనికి తెలియకుండా జాగ్రత్త పడాలి.

సూచన: ఇక్కడ కరణం అనగా clerk లేదా accountant అని అర్థం  

25.
కోమలి విశ్వాసంబును 
బాములతోఁ జెలిమి యన్య భామల వలపున్ 
వేముల తియ్యఁదనంబును 
భూమీశుల నమ్మికలుసు బొంకుర సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! స్త్రీ చూపించే విశ్వాసం, పాముతో స్నేహం,పర స్త్రీపై వ్యామోహం,వేప గింజల్లో తియ్యదనం, రాజు ఇచ్చిన హామీ, ఇవన్నీ అబద్ధం.  

26.
కరణము సాదై  యున్నను
గరి మదముడిగినను బాము గరవక యున్నన్
ధరదేలు మీటకున్నను
గర మరుదుగ లెక్క గొనరు గదరా సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! కరణం నెమ్మదస్తుడైనా, ఏనుగు అహంకారం లేనిదైనా, పాము కాటువేయనిదైనా, తేలు కుట్టనిదైనా వాటిని ఎవరు లెక్క చేయరు. 

27.
ఇచ్చిన దినముల దనకా
లచ్చిని నెడబాయ రాదలంఘ్యతా నరుతో
నిచ్చిన దినములు తీరిన
నిచ్చిన నరు బాసి లచ్చి యెగుర సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఎప్పుడైతే మనిషి శ్రద్ధతో దానం చేయటానికి సిద్ధంగా ఉంటాడో లక్ష్మి(ధనం) ఎప్పుడూ అతని చెంతనే ఉంటుంది.కానీ దానం చేయటం మానేసిన రోజు, లక్ష్మి మనిషిని విడిచిపెట్టి వెళ్లిపోతుంది.

 28.

కవి కాని వాని వ్రాతయు,
నవరస భావములు లేని నాతుల వలపున్‌,
దవిలి చను పంది నేయని
వివిధాయుధ కౌశలంబు వృథరా సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! కవి కాని వ్యక్తి యొక్క రచనలు, నవరసాలు పలికించలేని స్త్రీ ప్రేమ, తన ముందు పరిగెడుతున్న పందిని గురిచూసి కొట్టలేని వ్యక్తి యొక్క అస్త్ర విద్య వ్యర్థములు.   

29.
కాదు సుమీ దుస్సంగతి
పోదుసుమీ కీర్తికాంత పొందిన పిదపన్
వాదుసుమీ యప్పిచ్చుట
లేదుసుమీ సతులవలపు లేశము సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! చెడ్డ వారితో స్నేహం చేయకూడదు, ఒక్క సారి కీర్తి గడించిన తరువాత అది ఎప్పటికి నిన్ను వదలదు, ఇతరులకు అప్పు ఇవ్వటం గొడవలకు దారి తీస్తుంది ,ఇద్దరు స్త్రీ ల మధ్య కొంచెం కూడా ప్రేమ ఉండదు   

30.

ఉదకము ద్రావెడు హయమును 
మదమున నుప్పొంగుచుండు మత్తేభంబున్ 
మొదవుకడ నున్న వృషభము 
జదువని యా నీచుకడకుఁ జనకుర సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! నీళ్లు త్రాగుతున్న గుర్రం వద్దకు, బాగా పొగరుతో వున్న మదపుటేనుగు దగ్గరికి, సంభోగానికి సిద్ధంగా  ఉన్న ఆవు దగ్గర వున్న అబోతు దగ్గరకు, ఏమాత్రం చదువు తెలివితేటలు లేని నీచుని దగ్గరికి  వెళ్ళకు.