సుమతి పద్యం - 36 ( kokkokamella jadivina )

 కొక్కోకమెల్ల జదివిన,
చక్కనివాడైన, రాజ చంద్రుండైనన్‌,
మిక్కిలి రొక్కము లియ్యక,
చిక్కదురా వారకాంత సిద్ధము సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఒక మనిషి శృంగారానికి సంబంధించిన గ్రంథాలెన్నో చదివి ఉండవచ్చు, అతను అందంగా ఉండవచ్చు, అతను గొప్ప రాజు కావచ్చు.కానీ డబ్బులు ఇవ్వకుండా వేశ్య నుండి సుఖం పొందలేడు 

సుమతి పద్యం - 35 ( konchepu naru sangatiche)

కొంచెపు నరుసంగతిచే
నంచితముగఁ గీడువచ్చు నదియెట్లన్నన్
గించిత్తు నల్లి కుట్టిన
మంచమునకుఁ జేటువచ్చు మహిలో సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఎలా అయితే నల్లులు పట్టడం వలన మంచానికి దెబ్బలు తప్పవో అలానే చెడు వ్యక్తితో స్నేహం నీ ప్రమాదానికి దారి తీస్తుంది. 

సుమతి పద్యం - 34 ( koorimi gala dinamulalo)

కూరిమి గల దినములలో
నేరములెన్నడును గలుగ నేరవు మఱి యా
కూరిమి విరసంబైనను
నేరములే తోచుచుండు నిక్కము సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! నీవు ఎవరితోనైనా స్నేహం చేస్తున్నప్పుడు,వారిలో నీకు ఎటువంటి లోపాలు కనిపించవు. కానీ అదే స్నేహభావం సన్నగిల్లటం ప్రారంభమయ్యాక అవతలి వ్యక్తిలో అన్ని లోపాలే కనిపిస్తాయి.

సుమతి పద్యం - 33 ( kulakaanta toda neppudu)

కులకాంత తోడ నెప్పుడు
గలహింపకు, వట్టి తప్పు ఘటియింపకుమీ,
కలకంఠి కంట కన్నీ
రొలికిన సిరి యింట నుండ నొల్లదు సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా!ఎప్పుడూ నీ భార్యతో హింసాత్మకంగా గొడవ పడకు. నిరాధారమైన లోపాలు ఆమెకు ఆపాదించకు.స్త్రీ ఏడుస్తున్న ఇంట్లో లక్ష్మి(డబ్బు) ఉండదు.

సుమతి పద్యం - 32 (kaaranamu leni nagavunu)

కారణము లేని నగవును,
బేరణము లేని లేమ, పృథివీ స్థలిలో
బూరణము లేని బూరెయు,
వీరణము లేని పెండ్లి వృధరా సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! కారణం లేకుండా నవ్వే నవ్వు, రవిక వేసుకోకుండా ఉన్న స్త్రీ, లోపల తీపి పదార్థం లేని బూరె మరియు వీరణం అనే వాయిద్యం లేకుండా జరిగే వివాహం, ఇవన్నీ వృధా.

సుమతి పద్యం - 31 (urisedu inta vasimpaku)

 ఉరిసెడు ఇంట వసింపకు
మురిసియు పగగొనకు కరణములతో, నింటం
గరిచేడి కుక్కను బెంచకు
చెరిచేడు యగశాలి పొందు సేయకు సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! వర్షపు నీరు కారుతున్న ఇంట్లో నివసించకు, గ్రామ కారణంపై పగ, ప్రతీకారం పెంచుకోకు, కరిచే కుక్కను పెంచుకోకు మరియు హాని కరమైన కంసాలివాడితో స్నేహం చేయకు.     

సుమతి పద్యం - 30 ( udakamu dravedu hayamunu)

ఉదకము ద్రావెడు హయమును 
మదమున నుప్పొంగుచుండు మత్తేభంబున్ 
మొదవుకడ నున్న వృషభము 
జదువని యా నీచుకడకుఁ జనకుర సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! నీళ్లు త్రాగుతున్న గుర్రం వద్దకు, బాగా పొగరుతో వున్న మదపుటేనుగు దగ్గరికి, సంభోగానికి సిద్ధంగా  ఉన్న ఆవు దగ్గర వున్న అబోతు దగ్గరకు, ఏమాత్రం చదువు తెలివితేటలు లేని నీచుని దగ్గరికి  వెళ్ళకు. 

సుమతి పద్యం - 29 ( kaadu sumee dussangati)

కాదు సుమీ దుస్సంగతి
పోదుసుమీ కీర్తికాంత పొందిన పిదపన్
వాదుసుమీ యప్పిచ్చుట
లేదుసుమీ సతులవలపు లేశము సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! చెడ్డ వారితో స్నేహం చేయకూడదు, ఒక్క సారి కీర్తి గడించిన తరువాత అది ఎప్పటికి నిన్ను వదలదు, ఇతరులకు అప్పు ఇవ్వటం గొడవలకు దారి తీస్తుంది ,ఇద్దరు స్త్రీ ల మధ్య కొంచెం కూడా ప్రేమ ఉండదు   

సుమతి పద్యం - 28 (kavi kaani vaani vraatayu)

 కవి కాని వాని వ్రాతయు,
నవరస భావములు లేని నాతుల వలపున్‌,
దవిలి చను పంది నేయని
వివిధాయుధ కౌశలంబు వృథరా సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! కవి కాని వ్యక్తి యొక్క రచనలు, నవరసాలు పలికించలేని స్త్రీ ప్రేమ, తన ముందు పరిగెడుతున్న పందిని గురిచూసి కొట్టలేని వ్యక్తి యొక్క అస్త్ర విద్య వ్యర్థములు.   

సుమతి పద్యం - 27 ( ichina dinamula danakaa)

ఇచ్చిన దినముల దనకా
లచ్చిని నెడబాయ రాదలంఘ్యతా నరుతో
నిచ్చిన దినములు తీరిన
నిచ్చిన నరు బాసి లచ్చి యెగుర సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఎప్పుడైతే మనిషి శ్రద్ధతో దానం చేయటానికి సిద్ధంగా ఉంటాడో లక్ష్మి(ధనం) ఎప్పుడూ అతని చెంతనే ఉంటుంది.కానీ దానం చేయటం మానేసిన రోజు, లక్ష్మి మనిషిని విడిచిపెట్టి వెళ్లిపోతుంది.

సుమతి పద్యం - 26( karanamu saadai yunnanu)

కరణము సాదై  యున్నను
గరి మదముడిగినను బాము గరవక యున్నన్
ధరదేలు మీటకున్నను
గర మరుదుగ లెక్క గొనరు గదరా సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! కరణం నెమ్మదస్తుడైనా, ఏనుగు అహంకారం లేనిదైనా, పాము కాటువేయనిదైనా మరియు తేలు కుట్టనిదైనా వాటిని ఎవరు లెక్క చేయరు. 

సుమతి పద్యం - 25( komali vishvasambunu)

కోమలి విశ్వాసంబును 
బాములతోఁ జెలిమి యన్య భామల వలపున్ 
వేముల తియ్యఁదనంబును 
భూమీశుల నమ్మికలుసు బొంకుర సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! స్త్రీ చూపించే విశ్వాసం, పాముతో స్నేహం,పర స్త్రీపై వ్యామోహం,వేప గింజల్లో తియ్యదనం మరియు రాజు ఇచ్చిన హామీ, ఇవన్నీ అబద్ధం.    

సుమతి పద్యం - 24 ( karanamu garanamu nammina)

 కరణము గరణము నమ్మిన
మరణాంతక మౌను గాని మనలేడు సుమీ
కరణము దన సరి కరణము
మఱి నమ్మక మర్మ మీక మనవలె సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఒక కరణం మరొక కరణంని నమ్మకూడదు అది మరణానికి కూడా దారి తీయవచ్చు. అందుకని ఇంకొక కరణాన్ని నమ్మకుండా మన రహస్యాలు అతనికి తెలియకుండా జాగ్రత్త పడాలి.

సూచన: ఇక్కడ కరణం అనగా clerk లేదా accountant అని అర్థం  

సుమతి పద్యం - 23 (cheemalu pettina puttalu)

చీమలు పెట్టిన పుట్టలు
పాముల కిరవైనయట్లు పామరుఁడుదగన్
హేమంబుఁ గూడఁ బెట్టిన
భూమీశుల పాలఁజేరు భువిలో సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఏ విధంగా అయితే చీమలు కట్టుకున్న పుట్టల్లోకి పాములు వచ్చి నివాసం ఉంటాయో అదే విధంగా మూర్ఖుడు ఎంత కష్టపడి బంగారం దాచిన చివరికి అది రాజు పాలు కావలసిందే.

సుమతి పద్యం - 22 ( kappaku noragalainanu)

కప్పకు నొరగాలైనను,
సర్పమునకు రోగమైన, సతి తులువైనన్‌,
ముప్పున దరిద్రుడైనను,
తప్పదు మఱి దుఃఖ మగుట తథ్యము సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! కప్పకి కుంటికాలున్నా, పాము ఏదైనా వ్యాధి బారిన పడినా, భార్య చెడ్డదైనా మరియు ముసలితనంలో పేదరికం వచ్చినా  తీవ్రమైన బాధని కలుగజేస్తాయి. 

సుమతి పద్యం - 21 (appugoni cheyu vibhavamu)

అప్పుగొని చేయు విభవము  
ముప్పున బ్రాయంపుటాలు, మూర్ఖుని తపమున్ 
దప్పరయని నృపు రాజ్యము
దెప్పరమై, మీద గీడు దెచ్చుర సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! అప్పుచేసి అనుభవించే వైభవం, ముసలితనంలో పడుచు పిల్లని వివాహమాడటం, జ్ఞానం లేకుండా చేసే తపస్సు, నేర విచారణ సరిగ్గా జరగకుండా విధించే శిక్ష, రాజ్యానికి కీడు చేస్తాయి.     

సుమతి పద్యం - 20 (aashinchi nappudichina)

ఆశించి నప్పుడిచ్చిన
విషము పదివేలబోలు, వేవేళైనన్
విషమని తోచు నీడలో
నా సమయము గడచి చనుట నర్తికి సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఎవరికైనా అవసరంలో ఉన్నప్పుడు ఒక్క పైసా సహాయం చేసిన అది వాళ్ళకి పది వేలతో సమానం, వాళ్ళ అవసరం తీరిన తరువాత వాళ్లకు ఎన్ని వేలు ఇచ్చిన అవి పైసా విలువ కూడా చేయవు.  

సుమతి పద్యం - 19 (immuga jaduvani norunu)

ఇమ్ముగ జదువని నోరును 
అమ్మాయని పిలిచి యన్న మడుగని నోరున్ 
దమ్ముల బిలువని నోరును 
గుమ్మరి మును ద్రవ్వినట్టి గుంటర సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! సరిగ్గా చదవని నోరు, అమ్మ అని పిలిచి అన్నం అడగని నోరు మరియు  తమ్ములని ఆప్యాయంగా పిలవని నోరు, కుమ్మరి మట్టి తీసిన తరువాత మిగిలిన ఎందుకు పనికిరాని గొయ్యి  వంటింది.

సుమతి పద్యం - 18 (akali yudugani kadupunu)

ఆకలి యుడుగని కడుపును,
వేకటియగు లంజ పడుపు విడువని బ్రతుకున్‌
బ్రాకొన్న నూతి యుదకము,
మేకల పాడియును రోత మేదిని సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఈ భూమి మీద మన ఆకలి తీర్చని భోజనం, గర్భం వచ్చినప్పటికీ వ్యభిచారాన్ని వదలని స్త్రీ, పాడైపోయిన నీళ్లున్న బావి, మేకపాలు రోత పుట్టిస్తాయి.

సుమతి పద్యం - 17 (aakonna koode yamrutamu)

ఆఁకొన్న కూడె యమృతము,
తాఁకొంకిక నిచ్చువాఁడె దాత దరిత్రిన్,
సో కోర్చువాఁడె మనుజుఁడు,
తేఁకువగలవాడె వంశ తిలకుఁడు సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఆకలితో ఉన్నప్పుడు తిన్న భోజనం అమృతమంత రుచిగా ఉంటుంది. ముందు వెనక ఆలోచించకుండా దానం చేసేవాడే ఈ భూమిపై గొప్ప దాత. అన్ని కష్ట నష్టాలకోర్చి గౌరవాన్ని నిలబెట్టుకోగలిగేవాడే నిజమైన మనిషి. 

సుమతి పద్యం - 16 (upamimpa modalu tiyyana)

ఉపమింప మొదలు తియ్యన
కపటం బెడ నెడను జెరకు కై వడినే పో

నెపములు వెదకును గడపటఁ 

గపటపు దుర్జాతి పొందు గదరా సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! చెడ్డ వ్యక్తులతో స్నేహం చెరకుగడలా ముందు తియ్యగానే ఉంటుంది,కానీ పోను పోను తియ్యదనం పోయిన చెరుకు పిప్పిలా తయారౌతుంది. ఒకరి తప్పును ఒకరు ఎత్తి చూపుతూ నిందించుకుంటారు. 

సుమతి పద్యం - 15 (ichunade vidya, ranamuna)

ఇచ్చునదె విద్య, రణమున 

జొచ్చునదె మగతనంబు, సుకవీశ్వరులున్ 

మెచ్చునదె కైత,వాదుకు

వచ్చునదె కీడు సుమ్ము వసుధను సుమతీ!  - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! అందరికి పంచి విజ్ఞానాన్నిపెంచటమే విద్య, యుద్ధంలో ధైర్యంగా పోరాడగలగటమే వీరత్వం,గొప్ప కవుల చేత మెప్పు పొందేదే నిజమైన కవిత్వం, గొడవలకు పోవటం వలన వచ్చేదే కీడు. 

సుమతి పద్యం - 14 (odala bandlunu vachunu)

ఓడల బండ్లును వచ్చును 

ఓడలు నాబండ్ల మీద నొప్పుగ వచ్చున్

ఓడలు బండ్లును వలెనే 

వాడంబడుఁ కలిమిలేమి వసుధను సుమతీ! - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! నీటిలో ఉన్నప్పుడు బండ్లను ఓడలు మోస్తాయి, అదే భూమిపై ఉన్నప్పుడు మాత్రం బండ్లు ఓడలని మోస్తాయి. ఆ బండ్లు ఓడల లాగానే పేద ధనిక వర్గాలు కూడా ఒకరికొకరు సహకరించుకోవాలి

సుమతి పద్యం - 13 (ollani sati nollani pati)

ఒల్లని సతి, నొల్లని పతి, 

నొల్లని చెలికాని, విడువ నొల్లనివాఁడె 

గొల్లండుఁ కాక ధరలో 

గొల్లండును గొల్లడౌనె గుణమున సుమతీ! - బద్దెన 

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఈ భూమిలో నిన్ను ఇష్టపడని స్త్రీని, నీకు గౌరవం ఇవ్వని పెద్దని, నిన్ను ఇష్టపడని భాగస్వామిని వదిలివేయటమే మంచిది. ఆలా చేయకపోతే అది నీ అవివేకమే అవుతుంది.

సుమతి పద్యం - 12 (erakumee kasugaayalu)

ఏరకుమీ కసుగాయలు

దూరకుమీ బంధుజనుల దోషము సుమ్మీ

పారకుమీ రణమందున

మీరకుమీ గురువునాజ్ఞ మేదిని సుమతీ! - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! పూర్తిగా పండకుండా రాలిన పండ్లను ఏరకు.బంధువులని తిట్టకు. యుద్ధాన్ని మధ్యలో వదిలేసి పారిపోకు. అదే విధంగా ఎప్పుడు గురువు యొక్క ఆజ్ఞని మీరకు.