సుమతి పద్యం - 11 (eppatikeyyadi prasthutha)

ఎప్పటికెయ్యది ప్రస్తుత

మప్పటికా మాటలాడి యన్యుల మనముల్

నొప్పింపక తానొవ్వక

తప్పించుకు తిరుగువాడు ధన్యుడు సుమతీ! - బద్దెన

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! సందర్భానికి అనుగుణంగా మాట్లాడి, ఇతరుల మనసులని బాధ పెట్టకుండా మరియు తన మనసుని బాధ పెట్టుకోకుండా పని పూర్తి చేయగలవాడే గొప్పవాడు. 

సుమతి పద్యం - 10 (upakaariki nupakaaramu)

ఉపకారికి నుపకారము

విపరీతము గాదు సేయ వివరింపగా

నపకారికి నుపకారము

నెపమెన్నక సేయువాఁడు నేర్పరి సుమతీ! - బద్దెన 

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! మనకు ఉపకారం చేసిన వాడికి సహాయం చేయటం కాదు, కానీ మనకి అపకారం చేసిన చేసిన వ్యక్తి కి ఉపకారం చేయటంలోనే నీ గొప్పతనం దాగి ఉంటుంది. 

సుమతి పద్యం - 9 (utthama gunamulu neechuna)

ఉత్తమ గుణములు నీచున

కెత్తెఱఁగున గలుగనేర్చు నెయ్యడలం దా

నెత్తిచ్చి కఱిగిపోసిన

నిత్తడి బంగార మగునె యిలలో సుమతీ! - బద్దెన 

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా!  ఎలా అయితే ఇత్తడిని ఎన్ని సార్లు కరిగించినా అది బంగారం కాదో అదే విధంగా నీచుడికి ఎప్పుడూ ఉత్తమ గుణాలు ప్రాప్తించవు.

సుమతి పద్యం - 8 (udumundadhe noorendlunu)

ఉడుముండదె నూరేండ్లును,

బడియుండదె పేర్మి బాము పదినూరేండ్లున్‌

మడువున గొక్కెర యుండదె,

ఒకడు నిల బురుషార్థ పరుడు గావలె సుమతీ! -బద్దెన 

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఉడుము వంద సంవత్సరాలు, పాము వేయి సంవత్సరాలు మరియు కొంగ చిరాకాలము బ్రతికినప్పటికీ వాటి జీవితము నిరుపయోగంగానే గడుపుతున్నాయి, నీ జీవితం అలా కాకుండా ధర్మార్థకామమోక్షాల మిళితమైనదై ఉండాలి.

సుమతి పద్యం - 7 (alluni manchithanambunu)

అల్లుని మంచితనంబును
గొల్లని సాహిత్యవిద్య, కోమలి నిజమున్
బొల్లున దంచిన బియ్యముఁ
దెల్లని కాకులును లేవు తెలియర సుమతీ!

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! ఎలాగైతే తెల్లని కాకులు మరియు పొల్లులో బియ్యం ఉండవో అలాగే మంచి ప్రవర్తన కలిగిన అల్లుడు, విద్యాధికుడైన గొల్లవాడు మరియు నిజం చెప్పే స్త్రీ ఉండరు.

సూచన: పైన చెప్పిన పద్యం  నేటి కాల పరిస్థితులకి సరిపోదని అభిప్రాయం, పెరిగిన అక్షరాస్యత మరియు సాంకేతికత వలన పైవాటిని మనం చాలా వరకు సాధించాము  

సుమతి పద్యం - 6 (appichu vaadu vaidyudu)

అప్పిచువాడు వైద్యుడు

నెప్పుడు నెడతెగక బారు నేఱును, ద్విజుడున్
జొప్పడిన యూర నుండుము
చొప్పడకున్నట్టి యూరు జొరకుము సుమతీ!

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! అప్పు ఇచ్చేవారు, వైద్యులు, ఎప్పుడు ప్రవహించే నది  మరియు బ్రాహ్మణులు ఉన్న ఊరిలోనే నివసించాలి లేదంటే ఆ ఊరిలో ఉండకూడదు. 

సుమతి పద్యం - 5 (Adharamu kadaliyu gadalaka)

అధరము కదలియు, గదలక
మధురములగు భాష లుడుగి మౌన వ్రతుడౌ
అధికార రోగ పూరిత
బధిరాంధక శవము జూడ బాపము సుమతీ! -బద్దెన 

భావం:-  ఓ బుద్ధిమంతుడా! అధికార దాహం వలన తన పెదవులని కదిపి  కదపకుండా  మాట్లాడి,   మంచి మాటలు  మాట్లాడటానికి బదులు నిశ్శబ్దంగా ఉండే అధికారి, మూగ చెవిటి శవంతో సమానం. అటువంటి వారిని చూడటం కూడా ఒక పాపం.  

సుమతి పద్యం - 4 (adiyasa koluvu goluvaku)

అడియాస కొలువు గొలువకు 

గుడిమణియముఁ సేయఁబోకు, కుజనుల తోడన్ 

విడువక కూరిమి సేయకు

మడవిని దో డరయ కొంటి నరుగకు సుమతీ! -బద్దెన  

భావం:-  ఓ బుద్ధిమంతుడా! దురాశతో ఎవరికీ సేవ చేయకు, నీ స్వార్థం కోసం గుడి భూములలో వ్యవసాయం చేయకు,అనైతిక విలువలు కలిగిన వ్యక్తితో ఎక్కువ కాలం స్నేహం చేయకు మరియు ఎవరు లేకుండా ఒంటరిగా అడవిలోకి వెళ్ళకు. 

సుమతి పద్యం - 3 (adigina jeetam biyyani)

అడిగిన జీతం బియ్యని

మిడిమేలపు దొరను గొల్చి మిడుకుట కంటెన్

వడిగల యెద్దుల గట్టుక 

మడి దున్నుక  బ్రతకవచ్చు మహిలో సుమతీ! -బద్దెన

  

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా! నీ కష్టానికి సరిపడా జీతం ఇవ్వవని కోపిష్టియైన యజమాని దగ్గర పని చేస్తూ బాధపడటం కంటే, మంచి వేగం కలిగిన ఎద్దులతో వ్యవసాయం చేసుకొని బ్రతకటం మేలు. 

సుమతి పద్యం - 2 (akkaraku raani chuttamu)

అక్కరకురాని చుట్టము 

మ్రొక్కిన వరమీని వేల్పు, మోహరమున దా

నెక్కిన బారని గుఱ్ఱము 

గ్రక్కున విడువంగవలయుగదరా సుమతీ -బద్దెన 

భావం:- ఓ మంచి బుద్ధి కలవాడా! అవసరంలో ఉన్నప్పుడు నీకు సహకరించని బంధువుని , ఎంత మొక్కినా వరమివ్వని దేవుణ్ణి , యుద్ధ సమయంలో పరుగెత్తకుండా నీకు సహకరించని గుర్రాన్ని వెంటనే వదిలేయాలి .

సుమతి పద్యం 1 (shree raamuni daya chetanu)

శ్రీరాముని దయచేతను 

నారూఢిగ సకలజనులు నౌరాయనగా

ధారాళమైన నీతులు 

నోరూరగ జవులుపుట్ట నుడివెద సుమతీ  -బద్దెన 

భావం:- ఓ బుద్ధిమంతుడా, ఆ శ్రీరామచంద్రుని దయతో జనమంతా ఆశ్చర్యపోయేలాగా, మనుషులందరికి  ధారాళమైన నీతులు వినసొంపుగా వివరిస్తాను.